• قبل از هرچیز می‌خواهیم بدانیم که شما از چه زمانی به تنهایی فکر کردید و تصمیم گرفتید کتابی دربارۀ این موضوع بنویسید؟ چه واقعیت‌ها و مسائلی باعث شدند تا شما احساس نیاز به نوشتن چنین کتابی بکنید؟

در پاسخ به سؤال شما باید بگویم که اول؛ من فکر می‌کنم که فلسفه قرار نیست تنها به مسائل فیلسوفان حرفه‌ای بپردازد. بلکه باید به موضوعاتی هم که مربوط به افراد عادی است و مسائل کسانی که فیلسوف حرفه‌ای نیستند نیز توجه کند. فلسفۀ اصیل به مسائل انسانی می‌پردازد؛ نه فقط مسائل آکادمیک. موضوع تنهایی هم از آن دسته مسائلی است که همۀ انسان‌ها به شکلی با آن ارتباط داشته یا با آن درگیرند. دوم؛ من پیش‌تر، کتابی با عنوان فلسفۀ آزادی در مورد آزادی نوشته بودم و در قسمت آخر آن کتاب به این فکر می‌کردم که آیا برخی سوءتفاهم‌های مدرن از آزادی -که در آن تعهد واقعی به دیگران مانعی برای آزادی تلقی می‌شود- باعث افزایش میزان تنهایی افراد می‌شود یا خیر؟ من در آن‌جا دربارۀ چیستی معنای آزادی و تشخیص آن بحث کردم و ارتباط آن با شخصیت و هویت فرد را مورد مداقه قرار دادم. از نظر من، در عصر حاضر معنای آزادی به طور تنگاتنگی با مفهوم فردیت گره خورده است. شما به دنبال آزادی هستید، اما وقتی آن را داشته باشید، تازه باید به این فکر کنید که قرار است چه تصوری از خودی که می‌خواهید باشید، داشته باشید. امروزه کمتر آشکار است که فرد باید چه نوع فردی بشود، زیرا انتخاب‌های گوناگونی پیش روی او است. اما این بدان معنا نیست که همۀ انتخاب‌ها به یک اندازه خوب هستند. ارزیابی‌های بهتر و بدتری برای ایجاد هویت و زندگی معنادار وجود دارد و تعیین این‌که چه نوع زندگی باید داشته باشد، کار آسانی نیست. بنابراین نیاز بود تا به طور مجزا به مسئلۀ فردگرایی که خود انواع مختلفی از تنهایی را دربرمی‌گیرد، بپردازم. سوم این‌که این ادعا که ما در حال تجربۀ نوعی اپیدمی تنهایی هستیم، نسبتاً شایع شده و رسانه‌های جمعی زیاد به این موضوع می‌پردازند. اما این تنهایی اغلب با فردگرایی اشتباه گرفته می‌شود. به همین خاطر من می‌خواستم با نوشتن این کتاب این موضوع را بررسی کنم که آیا واقعاً این ادعای رسانه‌های جمعی حقیقت دارد یا خیر. جالب است که وقتی شروع به انجام برخی تحقیقات مبتنی بر واقعیت کردم، به سرعت مشخص شد که بیشتر چیزهایی که فکر می‌کردم در مورد تنهایی می‌دانم و مبتنی بر گزاره‌های رایج موجود در رسانه‌ها بودند، در واقع کاملاً اشتباه بوده است؛ بنابراین قطعاً باید به این مطالب عمیق‌تر می‌پرداختم و آن‌ها را دقیق‌تر و مفصل‌تر بررسی می‌کردم. من در کتابم انواع مختلفی از تنهایی را مورد توجه قرار داده‌ام. از جمله اینکه نسبت تنهایی و فردگرایی را توضیح داده‌ام و فکر می‌کنم شما هم در این گفت‌وگو بیشتر روی مفهوم فردگرایی تأکید دارید.

• بله همین‌طور است. جامعۀ ایران از یک سو پیوند عمیقی با سنت‌ها دارد و از سوی دیگر مدت زیادی نیست که با پدیده‌های ارتباطی جدید مواجه شده و از نظر زمانی تجربۀ زیادی در ارتباط با این پدیده‌ها ندارد. به نظر می‌رسد که نسل‌های کنونی در فضایی قرار دارند که تا پیش از آن‌ها وجود نداشته و آن‌ها برای اولین بار است که دارند آن را تجربه می‌کنند. به همین خاطر، نسل‌های قبل از آن‌ها هم تجاربی در این باره ندارند تا بتوانند آن‌ها را به نسل‌های جدید منتقل کنند. این وضعیت، فردیت را پررنگ‌تر کرده و در عین حال نوعی از تنهایی را هم به وجود آورده است که می‌توان آن را با عباراتی از قبیل درک نشدن، فهم نشدن و احساس غربت در جهان و دلتنگی برای گذشته توصیف کرد. فکر می‌کنید در چنین وضعیتی، فرد ایرانی چگونه باید با چالش‌های مرتبط مواجه شود؟

از نحوۀ بیان سؤالتان به نظر می‌رسد که نسل قدیم در دنیای سنتی و نسل جوان در دنیای فراسنتی زندگی می‌کنند. تنها راه پیش رو، تلاش برای ایجاد وابستگی‌های جدید به دیگران و یافتن معانی جدید برای زندگی است. نه این‌که افراد مدام بخواهند در حسرت چیزهایی که از دست رفته زندگی خود را سپری کنند. برای مثال، ممکن است دلتنگ باشید، اما دیگر نتوانید به خانه برگردید. پس دلتنگی چیزی است که وجود دارد اما لزوماً به این معنا نیست که یک بیماری است و نیاز به درمان دارد. دلتنگی برای گذشته هم چیزی شبیه به همین است؛ چیزی است که وجود دارد و باید بودن آن را پذیرفت. فردی که به این نوع از آگاهی می‌رسد که می‌تواند در چارچوبی غیر از سنت قدم بردارد و امکان‌های جدید زیستن را درک کند، با مسائل جدید و چالش‌های دیگری روبه‌رو خواهد شد. چون فرد می‌خواهد جهت‌گیری خود را در زندگی مشخص کند و به هویت جدیدی برسد، در این مسیر به جای پذیرش صرف، پاسخ‌های نسل‌های قبلی و پذیرفتن آن‌چه برای آن نسل‌ها مهم بوده، با مسائل جدیدی مواجه می‌شود. بنابراین در جامعۀ جدید هر فرد، موضوعات مهم خود را خودش تعیین می‌کند و برای یافتن پاسخ‌های منحصر به فرد برای آن‌ها تلاش می‌کند. اما جوامع سنتی درک بسیار واضح‌تری از آن‌چه باید در زندگی مهم و در اولویت باشد ارائه می‌دهند، زیرا سنت امکان انتخاب را محدود می‌کند و اغلب هم دانش زیادی در مورد سایر سبک‌های زندگی ارائه نمی‌دهد. بدیهی است که در چنین جوامعی استقلال کمتری وجود دارد؛ اما یافتن معنای زندگی آسان‌تر است. زیرا این معنا از قبل تعریف شده و نیازی به جستجوی آن نیست. با این حال، در جوامع پساسنتی، بافت اجتماعی به طور قابل توجهی کثرت‌گرایانه‌تر -یا تکه‌تکه- است و بنابراین ارزیابی‌های فردی ما ممکن است برای همگان چندان مبرهن و واضح نباشند و چندان هم بدیهی به نظر نرسند. در عوض، تا اندازۀ زیادی بستگی به انتخاب‌های قاطع خودمان دارند.